Dit is een ethische reflectie die is opgesteld aan de hand van het stappenplan 'ethische reflectie' uit de StudieHandleiding (5), waarbij ook gebruik is gemaakt van het boek 'Ethiek in praktijk' (Bolt et al. 2005)(6)
De nummers tussen haakjes verwijzen naar de noten onderaan het artikel.
ETHISCHE REFLECTIE (1)
Dit model kan als praktisch hulpmiddel worden gebruikt bij grote en kleine vraagstukken op ethisch gebied. Het is dus geschikt om te gebruiken wanneer er met name sprake is van dilemma’s en situaties waar je eigen waarden en normen een grote rol spelen.
Het model bestaat uit de volgende zes stappen;
- Stellen van een ethische vraag
- Verzamelen van belangrijke feiten
- Beantwoorden van de ethische vraag
- Het plaatsen van het ethisch antwoord in een levensbeschouwelijk kader
- Aangeven van concrete handelingen die bij het ethisch antwoord horen
- Evalueren van de voorafgaande stappen
Stap 1: Stellen van een ethische vraag:
Het stellen van een ethische vraag betekent dat een bepaalde vraag uitdrukkelijk binnen de ethische optiek wordt geformuleerd. Dat betekent dat het de volgende drie elementen bevat: het hoogste goed, behoren en handelen. (Bij het hoogste goed moet je denken aan woorden als ‘ethisch’, ‘menswaardig’, ‘humaan’, ‘menselijk’ etc.)
Een voorbeeld van een ethisch dilemma is: ”Is het ethisch verantwoord om leeftijd te gebruiken als criterium bij de beslissing van het wel of niet verlenen van medische zorg?”
Ethische vragen:
1. Is het ethisch verantwoord om ‘recht’ op
palliatieve sedatie afhankelijk te laten zijn van een bepaalde
levensverwachting?
2. Is het ethisch verantwoord om
wilsverklaringen m.b.t. euthanasie onwettelijk te verklaren in het geval van
ziekten als Alzheimer?
3. Is het ethisch verantwoord om mensen met
Alzheimer wilsbekwaamheid te gunnen?(4)
Stap 2: Verzamelen van belangrijke feiten:
Welke feiten zijn van belang om die vraag te kunnen plaatsen en te kunnen beantwoorden? Wanneer je hier geen aandacht aan besteedt verval je snel tot moraliseren en verworden ethische standpunten tot kreten. Je dient zoveel gegevens/feiten te verzamelen met betrekking tot de onderliggende feiten dat je verantwoord de ethische vraag binnen de eigen (werk)situatie naar behoren kunt beantwoorden. Je kunt daarbij een onderscheid maken tussen algemene feiten en meer concrete feiten die passend zijn voor juist die ene situatie.
Door het verzamelen van feiten kan het nodig zijn dat de ethische vraag wordt aangescherpt c.q. dat de vraag opnieuw wordt geformuleerd. (Let erop dat het bij deze stap in tegenstelling tot de andere stappen gaat om de feiten en niet om een normatieve benadering)
Bij vraag 1:
Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van
het bewustzijn in de laatste levensfase.
Justitie stelt een termijn van één a
twee weken aan de levensverwachting van een cliënt alvorens tot palliatieve
sedatie mag worden overgegaan.
Palliatieve sedatie valt onder de standaard
medische handelingen, daarom hoeft een arts er geen melding van te maken, of de
beslissing te laten toetsen. (wat natuurlijk niet wil zeggen dat er niet
gedocumenteerd hoeft te worden!)
bij vraag 2:
Met betrekking tot euthanasie is wilsbekwaamheid
één van de eisen die de wet stelt aan de vraag naar euthanasie.
Bij vraag 3:
Een persoon met de ziekte van Alzheimer is
niet wilsbekwaam volgens de wet. Zo zijn aankopen, gedaan door een wilsonbekwaam
persoon niet rechtsgeldig. De overeenkomst tussen verkopen en klant wordt niet
als geldig gezien en de verkoper moet het terugnemen.
Stap 3: Beantwoorden van de ethische vraag:
Een ethische antwoord ontstaat door tegen de achtergrond van de ethische vraag de feiten in het licht te plaatsen van ethische waarden en ethische visies. Die elementen moet je in het argumentatieproces tegen elkaar afwegen. De weg naar het antwoord is belangrijker dan het antwoord zelf want het resultaat van het argumenteren is het antwoord. Je houdt ook hier enerzijds rekening met de feiten en anderzijds met de ethische waarden en visies.
Stap 4: Het plaatsen van het ethisch antwoord in een levensbeschouwelijk kader:bij vraag 1:
handelingsmogelijkheden
1. Er wordt een grens gesteld:
bij zus en zoveel weken aan levensverwachting mag men overgaan tot palliatieve
sedatie.
2. Er wordt geen grens gesteld: de
cliënt bepaald of er over gegaan wordt tot palliatieve sedatie.ontbrekende informatie 1:
1. Waarom is er gekozen voor de grens
van twee weken?
2. Wordt deze grens vaak in
ogenschouw gehouden?
bij vraag 2
handelingsmogelijkheden:
1. Ooit geldige wilsverklaringen zijn per
definitie wettig, ook wanneer de persoon in kwestie op moment van voltrekking
ervan niet wilsbekwaam is.
2. Als de persoon
op moment van voltrekking niet wilsbekwaam is, vervalt de geldigheid van het
document.
3. Geldigheid wordt bepaald door een
ander persoon dan de ‘onbekwame’ persoon.
ontbrekende informatie :
1. Rol van de arts in het geheel.
bij vraag 3:
handelingsmogelijkheden:
1. Mensen met
Alzheimer worden wél wilsbekwaam geacht, als het gaat om hun eigen leven.
2. Mensen met Alzheimer worden niet wilsbekwaam geacht. Ook over hun eigen leven kunnen ze niet beslissen.
ontbrekende informatie:
1. Hoe wordt de diagnose Alzheimer
gesteld?
2. Zijn bepaalde personen met Alzheimer nog wél bekwaam?
Ethische standpunten kunnen altijd in een levensbeschouwelijk kader worden geplaatst. Zo’n levensbeschouwelijk kader kan het ethisch standpunt versterken, extra motiveren of ook bevragen en bekritiseren. (In werkelijkheid zijn de twee lijnen van ethiek en levensbeschouwing niet te scheiden maar lopen ze door elkaar heen.)
vraag 1:
1. De beslissing over handelingen rondom het leven en verzachten van
lijden zijn in te dammen in begrippen buiten de cliënt, die er daardoor niet de
uiteindelijke zeggenschap over heeft.
2. De beslissing over handeling rondom
het leven en verzachten van lijden zijn volledig voor de cliënt, deze ziet er de
zin of onzin van in.
vraag 2:
1. Je bent in gezondheid in staat om voorspellingen te doen over de toekomst, of een bepaalde aanwezigheid van jezelf daarin. Kun je je absoluut niet vinden in een dergelijk beeld, dan is het je goedrecht als mens uit dat leven te stappen op een van te voren aangegeven punt.
2. Je bent niet voor niets wilsonbekwaam verklaard. Je hebt niet meer het inzicht om dergelijke beslissingen te nemen, of goed te keuren.
vraag 3:
1. We moeten als maatschappij niet verantwoordelijk, mensen dienen hun eigen zaken voor elkaar te hebben, of te zorgen dat iemand het voor ze doet.
2. Als maatschappij hebben we de plicht om mensen met Alzheimer zoveel mogelijk tegen de negatieve eigenschappen van de aandoening te beschermen.
Stap 5 Aangeven van concrete handelingen die bij het ethisch antwoord horen:
Alle voorafgaande stappen dienen uit te lopen op een keuze voor deze of gene handeling. Deze handeling is met name in stap 3 en 4 naar voren gebracht en onderbouwd. (Er dient zo precies en concreet mogelijk te worden aangegeven: welke handeling(en) moet (en) uitgevoerd worden, wie zal (zullen) dat doen, hoe zal dat gebeuren, wanneer zal dat plaatsvinden?)
Vraag 5 is de vraag die ik voor de les heb gereserveerd.
Stap 6 Evalueren van de voorafgaande stappen:
De laatste stap is het kritisch omzien naar wat er gebeurd is. In hoeverre is iedere stap voldoende uitgewerkt? Waar zijn wellicht zaken blijven liggen? Wat is verkeerd gegaan? Waarover kan men tevreden zijn? Eventueel kan men punten bijstellen (je kunt aan het eind evalueren maar je kunt ook tussentijds evalueren tijdens een aanpak van een ethisch vraagstuk.)
-HB
Noten:
1. Rijksen, H. e.a. (1992) Ethiek in de gezondheidszorg. Uitgeverij Damon.
2. KNMG Richtlijn Palliatieve Sedatie, december 2005 (http://knmg.artsennet.nl/uri/?uri=AMGATE_6059_100_TICH_R1634291192647456)
3. http://www.justitie.nl/onderwerpen/familie_en_gezin/euthanasie/palliatieve_sedatie/
4. http://notaris.vergeet.rechtsbescherming.dementerenden.niet.hypotheek-actueel.nl/
5. Saxion Studiehandleiding Verpleegkunde mei 2007 deel 2 pag. 157 - 158
6. Bolt, L.L.E, Verweij, M.F., Delden van, J.J.M: Ethiek in praktijk
[terug naar: verdiepingsblok Pathologie]
Ars GeriatriCare: weblog over de ouderenzorg en meer